Degene die mij de laatste jaren online volgt weet dat ik open onderwijs belangrijk vind. Ik volg dan ook met grote belangstelling de ontwikkelingen van de zone Naar digitale (open) leermaterialen.
Onlangs heb ik de podcast van De Onderwijsvernieuwers van SURF Sounds beluisterd. In deze aflevering werd gesproken met Huib de Jong (kwartiermaker open digitale leermaterialen) en Robert Schuwer (lector Open Educatonal Resources bij Fontys) over de publicatie Regie op Leermaterialen: Nationale Aanpak Digitale en Open Leermaterialen.
Maar eerst:
Wat zijn digitale (open) leermaterialen?
Digitale leermaterialen zijn teksten, afbeeldingen, geluid of video die studenten (zelfstandig) gebruiken tijdens hun studie. Je kunt hierbij denken aan losse materialen zoals presentaties, artikelen, video’s, weblectures, powerpoints, 3D-objecten, VR simulaties, instructies en tutorials, of toetsen, maar ook aan samengestelde materialen zoals complete cursussen.
Open digitale leermaterialen zijn gepubliceerd met een open licentie, zoals Creative Commons. Een open licentie staat gebruikers toe het werk te kopiëren, (her)gebruiken, bewerken, opnieuw arrangeren en verspreiden. Internationaal worden open leermaterialen Open Educational Resources (OER) genoemd.
Er zijn ook digitale leermaterialen die niet vrij toegankelijk zijn. Het kan zijn dat ze door de maker niet beschikbaar worden gesteld, of alleen aan een beperkte groep. Sommige leermaterialen worden aangeboden door commerciële partijen, en zijn alleen tegen betaling beschikbaar. Die digitale leermaterialen noemen we niet-open.
[Bron: Website Versnellingsplan van de zone Naar digitale (open) leermaterialen]
Regie op leermaterialen
In de interessante podcast wordt nav de publicatie Regie op leermaterialen gesproken wat het gebruik van (open) digitale leermaterialen vraagt van instellingen en docenten. In het document is een verklaring van Vereniging Hogescholen, VSNU en SURF opgenomen waarin ze afspreken gezamenlijk te gaan werken aan het maken, delen, hergebruiken en inkopen van leermaterialen.
Dat het het complex speelveld is toont onderstaande afbeelding
Door de digitale ontwikkelingen is er een grotere diversiteit van digitale leermateriaal. Het is complexer voor docenten (wat kiest je?) maar ook voor bestuurder. Het gaat vaak niet om het kopen van van leermaterialen maar toegang.
“Het betekent niet per definitie dat het boek altijd vervangen zal worden, maar de omgeving waarin dat boek wordt gebruikt die digitaliseert” (Huib de Jong)
Zowel binnen de instelling als nationaal vraagt dit om een heldere structuur van de governance maar ook duidelijke afspraken en randvoorwaarden op het gebied van auteursrechten, data en inkoop.
“Je kunt niet alleen maar van techniek redeneren. Het gaat om het onderwijs, het gaat om het lesgeven. En dat moet worden ondersteund.” (Huib de Jong)
Docent in the lead
Dat de docent is in the lead is bij het maken en kiezen van leermaterialen, werd terecht diverse keren benoemd in de podcast.
“Leermaterialen maken is wel een vak” (Robert Schuwer)
Een vak dat uitgeverijen goed verstaan. Uitgeverijen en EdTech bedrijven investeren steeds meer in de ontwikkeling van allerlei vormen van online en digitaal onderwijs. Zo komen uitgeverijen, EdTech bedrijven en onderwijs in elkaars vaarwater. Daarom zijn uitgevers op zoek naar nieuwe verdienmodellen; dit zou bijvoorbeeld kunnen liggen in een intensievere samenwerking tussen beide partijen, zo staat ook in het rapport te lezen.
Vanwege privacywetgeving moet onderwijs rekening houden met eigenaarschap van data. Het implementeren van commercieel leermateriaal in digitale leeromgevingen van instellingen kan daardoor wel eens op een ‘nee’ stuiten van de privacy officer. Belangrijk is dat docenten weten aan welke AVG-voorwaarden digitaal leermateriaal moet voldoen. Een veilige leeromgeving voor studenten moet immers gewaarborgd blijven, zo benadrukte Huib de Jong.
Open publiceren
Bijna alle onderwijsinstellingen stimuleren inmiddels het Open Access publiceren. Hoewel het dan vooral over kennisproducten gaat als (wetenschappelijke) artikelen of boeken, wordt binnen een hogeschool ook andere type kennisproducten ontwikkeld zoals kennisclips, podcasts of ander digitaal leermateriaal. Voor deze producten zouden volgens mij dezelfde regels en voorwaarden moeten gelden. Toch blijkt dat niet altijd duidelijk is bij wie het auteursrecht ligt.
Nu steeds meer docenten en lectoraten over instellingen heen samenwerken, en samen met of voor andere onderwijsinstellingen en/of beroepsorganisaties leermateriaal ontwikkelen, komt steeds vaker de vraag: wie heeft het auteursrecht van dit materiaal? Mogen zij dit open publiceren? Volgens de Auteurswet is de maker auteursrechthebbende. Echter, in de CAO voor het hoger beroepsonderwijs staat dat ‘indien de werknemer materiaal heeft gemaakt bij uitoefening van zijn functie of ten bate van de werkgever, de werkgever de rechten heeft’. Je moet hierover dus wel goede afspraken maken, een gerechtelijke procedure is niet fijn.
The long and winding road
Bijna 10 jaar geleden zijn Marcel Schmitz en ik het MOOCZI-project gestart; als ik zie waar we nu staan dan is het goed de woorden van Robert in mijn oren te knopen 🙂
“Je moet ook geduld hebben. Het is niet iets wat vandaag op morgen gerealiseerd is” (Robert Schuwer)
Robert symboliseerde dit adhv het nummer van The Beatles: The long and winding road.
Iedere instelling heeft een eigen tempo van digitalisering, zeiden Robert Schuwer en Huib de Jong. En ‘blijf bouwen op wat er al is’. Daarom bouw ik verder en blijf aandacht vragen voor het ontwikkelen en publiceren van (open) digitale leermaterialen.
Luister hier naar deze aflevering van de podcast De Onderwijsvernieuwers, of beluister het in je favoriete podcast app.
Aan de slag?
Wil je starten met het ontwikkelen van leermaterialen en deze open delen? Neem dan eens een kijkje op de website Starten met open leermaterialen voor handige stappenplannen en duidelijke infographic. Collega’s van Zuyd mogen ook contact met mij opnemen 🙂
Zie ook mijn andere blog: Zoeken, vinden, delen open leermateriaal (8 maart 2021)
Uitgelichte afbeelding van Manfred Steger via Pixabay
Love 2 share 