“Het gaat nu om de digitale geletterdheid van de onderwijsprofessional”

Zolang ik in het hbo al bezig ben met onderwijs en leertechnologie, vraag ik aandacht voor docentprofessionalisering op het gebied van digitale didactiek en digitale competenties. Digitale vaardigheden zijn voorwaardelijk om blended onderwijs te ontwerpen. Als adviseur/ontwerper van digitale leerarrangementen krijg ik nog vaak vragen van docenten waaruit blijkt dat basale ict-kennis ontbreekt. In vele onderzoeken wordt al jarenlang digitale (of ict-) geletterdheid benoemd als de belangrijkste vaardigheid voor elke discipline en beroep, zo heb ik ook beschreven in mijn paper en onderzoek voor de master MLI.

Bij alles wat je als docent doet met leertechnologie, of je het nu hebt over social learning, online leren, het ontwerpen van blended onderwijs, het gebruik van data (learning analytics), etc. is digitale geletterheid van groot belang. Ook Erno Mijland schrijft in zijn bijdrage over het Kennisnet-rapport ‘Waarden wegen’: “Nu technologie aan de binnenkant steeds complexer en aan de buitenkant steeds verleidelijker wordt, is het de hoogste tijd bewust aandacht te schenken aan kennis over technologie en kritisch onderzoek te doen. Het gaat nu om de digitale geletterdheid van de onderwijsprofessional.”

Digitale geletterdheid, waar hebben we het dan over?

Dan hebben we het over:

Instrumentele vaardigheden
De docent beschikt over de digitale basisvaardigheden om ict in het onderwijs effectief in te zetten in lessituaties én in de onderwijsorganisatie en om zich nieuwe ict toepassingen snel eigen te maken.

Informatievaardigheden
De docent is in staat online effectief informatie te zoeken en te vinden, de betrouwbaarheid van deze  informatie te beoordelen, diverse online informatiebronnen te benutten, informatie van diverse bronnen met elkaar te vergelijken en de gevonden informatie te synthetiseren.

Mediavaardigheden
De docent is zich bewust van de medialisering van de samenleving, hij begrijpt hoe media gemaakt worden en ziet hoe media de werkelijkheid kleuren. Hij is zich bewust van de mogelijkheden en risico’s van internet en sociale media en gaat hier actief en kritisch mee om voor zijn eigen professionele ontwikkeling.

Bron: competentieset voor leren en lesgeven met ict (2018)_HAN 

SLO en Kennisnet voegen hier nog ‘computional thinking‘ aan toe [bron]. Problemen op een zodanige manier formuleren dat het mogelijk wordt om een computer of ander digitaal gereedschap te gebruiken om het probleem op te lossen.

In de strijd tegen cybercriminaliteit in hoger onderwijs lijkt men nu eindelijk het belang van basale ict-vaardigheden in te zien. Een onbewust klik op een phisingmail door een medewerker van de Universiteit Maastricht heeft aangetoond dat onderwijs en onderzoek steeds kwetsbaarder worden voor hackers [zie ook rapport SURF]. Ook om hoge boetes (door UvO, voorheen Stichting PRO) vanwege inbreuk op de Auteurswet te voorkomen is het wenselijk dat docenten op de hoogte zijn van de mogelijkheden om onderwijsmateriaal te hergebruiken.

Of bewustzijncampagnes zoals door velen wordt geadviseerd voldoende zijn? Ik waag het te betwijfelen.

ICT-docentprofessionalisering? hoe dan?

In het hbo worden steeds meer workshops, trainingen (online) cursussen aangeboden. Dat is mooi, maar is het genoeg voor het leren van docenten? [Bij leren is sprake van een structurele verandering in het langetermijngeheugen]. Volgens mij niet. Ik heb al eens een voorstel voor mijn werkgever geformuleerd voor een digitaal leerplatform met een kennisbank (met how to-handleidingen), cursusaanbod met daaraan een community-functie gekoppeld (met gamification /badges) zodat samen geleerd en ontwikkeld wordt.

Nee, die is er nog niet.

Ook landelijk, binnen het Versnellingsplan is een zone Faciliteren en professionaliseren van docenten actief. Ik volg hen met grote belangstelling. Zij zoekt momenteel naar bouwstenen waarmee je bouwt aan een bewezen effectief professionaliseringsaanbod.

In de reviewstudie van Van Veen, Zwart, Meirink, & Verloop (2010) naar de effectiviteit van docentprofessionaliseringstrajecten worden een aantal succesfactoren onderscheiden:

(1) professionalisering moet plaatsvinden in de eigen lespraktijk en moet antwoord geven op vragen uit die eigen praktijk,
(2) docenten leren actief en onderzoekend samen met collega’s als eigenaarschap bij de docenten zelf ligt,
(3) professionalisering is verankerd in het beleid en in de organisatie,
(4) collegiaal en collectief leren.

Ook de richtlijnen voor ict-docentprofessionalisering van Uerz, Van Loon, & Kral (2014) sluiten aan bij deze succesfactoren, met name het uitgaan van de onderwijsvisie, de praktijknabijheid en het eigenaarschap van docenten. Met betrekking tot het  collegiaal en collectief leren benoemen Uerz et al. de combinatie van verschillende methoden en werkvormen voor ict-docentprofessionalisering zoals: netwerkleren, leren van feedback, grensoverschrijdend leren in en leren door te experimenteren. Samen met collega’s onderzoekend en actief leren lijkt daarmee een belangrijke voorwaarde voor ict-docentprofessionalisering.

De bouwstenen liggen er volgens mij wel. Ik hoop nu op een handzaam bouwplan van het Versnellingsplan-docentprofessionalisering. Ik heb wel zin (en het wordt ook wel eens tijd) om te bouwen.Zodat ik meer docenten bereik dan de enthousiaste docenten (hoewel met hen werken wel erg leuk is 🙂 ). Willen we grotere stappen zetten in het actief leren met leertechnologie dan zijn digitale geletterde onderwijsprofessionals noodzakelijk.

 

Zie ook:

• Adviesrapport Docentprofessionalisering bij implementatie Blended Learning
  samengesteld door Evelien van Limbeek, Zuyd Hogeschool
• ICT-docentprofessionalisering: Leer-Ontwikkel-Werk-Samen-Onderzoek-Kennis-Deel
  Mijn onderzoek voor Master Leren & Innoveren

 

Uitgelichte afbeelding van Gerd Altmann via Pixabay