‘Scholen zouden bewuster na moeten denken over ethische vraagstukken bij het maken van keuzes bij digitalisering’. Dat is de conclusie van het Kennisnet-rapport ‘Waarden wegen – Een ethisch perspectief op digitalisering in het onderwijs’, dat tot stand is gekomen met wetenschappers, onderwijsexperts en -professionals o.l.v. Remco Pijpers [Bron: Kennisnet].
Het rapport van Kennisnet past in de aandacht die sinds vorig jaar is voor digitalisering en ethiek. Ineens beseft iedereen dat de maatschappij (en dus ook het onderwijs) door data ingrijpend aan het veranderen is. Ook tijdens de SURF Onderwijsdagen 2019 sprak Christien Bok tijdens haar keynote over platformisering en de (onwenselijke) invloed van Google, Facebook, Amazon, Apple en Microsoft in het onderwijs).
Maxim Februari, filosoof en jurist, stelt in Informatieprofessional (nr. 9 -2019) ook dat de macht van deze ‘big five’ ondemocratisch, zelf dictatoriaal te noemen is. Volgens hem hebben we te lang gewacht met nadenken over de fundamentele data-ethische vragen zoals: “wat bewaar je wel en niet? Hoe definieer je data en me wie deel je die? Welke maatschappij (of onderwijsinstelling -jvh) wil je ermee realiseren? Je moet je keuzes kunnen verantwoorden.” Hij bepleit dat het gesprek over data en data-analyses deel uit gaan maken van het reguliere werk.
In de podcast over de publicatie ‘Waarden wegen’ komt de huidige aandacht voor waarden en ethiek, volgens Erwin Bomas, adviseur bij Kennisnet en Toine Maes, directeur van Kennisnet, door de schaalgrootte van digitale technologie (verspreiding gaat razend snel en de impact is enorm) en het feit dat digitalisering steeds meer verborgen plaats vindt (je hebt niet in de gaten welke data verzameld wordt). Zij roepen op tot waakzaamheid.
Belangrijkste ethische thema’s voor het onderwijs
In ‘Waarden wegen’ zijn door de samenstellers 3 ontwikkelingen besproken:
1. De verschuivende verhouding tussen mens en machine
Digitale technologie (de machine) maakt persoonlijk onderwijs mogelijk en verrijkt het didactisch repertoire van de docent, maar kan ook zijn autonomie verkleinen. Deze ontwikkeling raakt aan waarden als betekenisvol contact en de professionele autonomie van de docent.
2. Gelijk en ongelijk: digitale kansen
Digitale technologie vergroot de mogelijkheden voor kwetsbare en minder kansrijke studenten om mee te doen, maar kan ook studenten uitsluiten. Deze ontwikkeling raakt aan waarden als gelijke kansen en inclusiviteit.
3. Big tech, big data en het vrije onderwijs
Bedrijven als Apple, Google en Microsoft zorgen voor bevrijdend gemak, maar ook voor toenemende afhankelijkheid. Daarnaast wordt er steeds meer data over studenten verzameld door bedrijven en onderwijsinstellingen. Deze ontwikkeling raakt aan waarden als vrije ruimte, vrijheid om te oefenen en te falen en benaderd worden met een open blik.
Ga het gesprek aan
Digitalisering in het onderwijs vindt plaats op curriculum- (macro), module- (meso) en lesniveau (micro). Op al deze niveau’s zou nagedacht moeten worden over digitalisering.
Mijn ervaring is dat ik als adviseur technologie-ondersteund leren vaak wordt gezien als een techoptimist, dat ik zou denken dat alle onderwijskundige problemen opgelost kunnen met leertechnologie. Het tegendeel is waar. Ik bepleit wel dat men, van leidinggevende tot docent, digitaal geletterd dient te zijn. Als je geen kennis hebt, kan je ook geen afweging maken of het zinvol is de technologie in te zetten. Je kunt altijd sturing geven aan digitalisering waarbij het nadenken over goed handelen en het reflecteren op waarden (ethiek) essentieel is.
Zoals ik nu ook doe 🙂
Net zoals Maxim Februari bepleit, concludeert het rapport dat op alle niveaus in het onderwijs, van bestuurder tot docent, gesproken dient te worden over het ethische perspectief van digitalisering en big data.
Tegelijk met de publicatie van Kennisnet is ook een Ethiekkompas gelanceerd, een tool die helpt een ethisch gesprek te voeren over ict in het onderwijs. De Ethiekkompas bestaat uit 7 stappen: (1) belangrijkste waarden benoemen (2) ethische vragen formuleren (3) reacties verzamelen (4) argumenten voor en tegen formuleren (5) argumenten wegen (6) antwoord formuleren (7) evalueren. In het rapport zijn drie casussen beschreven waarin met behulp van de Ethiekkompas het gesprek is gevoerd over datasturing, gepersonaliseerd leren en technologie in het speciaal onderwijs.
De Ethiekkompas is trouwens een mooie aanvulling op het bordspel Fellowship of the Learning Activity waarmee Marcel Schmitz bewustwording creëert rondom learning analytics. Zijn spel is te gebruiken bij het ontwerpen van leeractiviteiten (al dan niet met gebruik van leertechnologie) waarbij je je steeds afvraagt hoe en of het wenselijk is om te meten.
Niets is waardenvrij, ook data niet.
“wij vormen technologie en technologie vormt ons; het is daarom goed ons ervan bewust te zijn dat technologie waarden in zich draagt en dus niet neutraal is” (Citaat uit ‘Waarden wegen’, p. 10)
Lees het rapport Waarden wegen
Luister naar Podcast: Stel waarden centraler bij digitalisering
Love 2 share 