Nu er steeds meer aandacht is voor actief leren is niet alleen herinrichting van de digitale omgeving belangrijk, maar ook een andere inrichting van de fysieke onderwijsruimtes.

In Amerika is al jarenlang aandacht voor het herinrichten van onderwijsruimtes. In de Horizon Reports staat al enige jaren ‘Redesigning learning spaces‘ als één van key trends genoemd. Ook in Nederland is er steeds meer aandacht voor, getuige de special interest group Learning spaces van SURF die sinds voorjaar 2019 bestaat.

Als voormalig bibliothecaris heb ik bijzondere belangstelling voor inspirerende leeromgevingen. Daarom ga ik al jaren naar de sessies over learning spaces bij de SURF Onderwijsdagen en heb ik verschillende learning spaces bezocht, zoals de Tapijn kazerne van de Universiteit Maastricht en Agora van KU Leuven. Toen ik nog in het I(CTO)-team werkte waren we erg enthousiast over X-labs (zoals iXperium en Edlabs) waarin docenten en studenten samen  experimenteren en leren met nieuwe technologie om te gaan en hoe deze didactisch in te zetten. Ik heb al vaker geblogd dat ik bij Zuyd ook graag open (technologierijke) leeromgevingen zou willen inrichten waar ruimte is voor zelfgestuurd en actief leren maar ook voor de ontmoeting. De locaties van Zuyd Bibliotheek zijn helaas te klein om verschillende type ontmoetings-/werkruimtes aan te bieden. Op Zuydnet las ik deze week dat het Facilitair Bedrijf activerend leren als speerpunt heeft: “In een Active Learning Space kunnen studenten in verschillende vormen met elkaar samenwerken. Denk aan flexibel inzetbaar meubilair, ruimtes die gesplitst kunnen worden door schuifwanden en Active Boards die gemonteerd zijn.” Dit is een mooi begin. Ik zie hier kansen en uitdagingen. Inrichten van zo’n ruimte is één ding, maar wat gebeurt er dan in zo’n onderwijsruimte?

De SIG Learning Spaces heeft dit jaar een drietal rapporten gepubliceerd:

• Active Learning Spaces: lessons learned in de VS
• Onderzoek naar technologierijke learning spaces in het Nederlandse hoger onderwijs
• Actief leren in een technologierijke onderwijsruimte

Zo heeft het lectoraat Teaching, Learning & Technology van Inholland een onderzoek gedaan naar learning spaces waarbij zij een viertal technologierijke learning spaces onderscheiden.

1. samenwerkend leren: ruimte gericht op samenwerkend lerend. Per groep studenten is veelal een tafel met scherm beschikbaar.
2. multi-locatieleren: ruimte waarin studenten zowel ter plekke (f2f), als op afstand (online) tegelijkertijd onderwijs kunnen volgen.
3. simulaties en/of experimenten: ruimte die –afhankelijk van het type opleiding– bepaalde technologie bevat, zoals medische of technische instrumenten.
4. AR/VR: ruimte die specifiek is ingericht voor virtual- en/of augmented-reality-toepassingen.

In een onlangs verschenen rapport doet Jet Bierman verslag over het actief leren in een technologierijke onderwijsruimte bij UvA. Op basis van observatie en het analyseren van vijf werkcolleges (waarbij samenwerken en actief leren centraal stonden) in een learning space (met flexibel verplaatsbaar meubilair en ICT-voorzieningen die het samenwerken ondersteunen), interviews met docenten en vragenlijst bij studenten doet zij een aantal observaties en aanbevelingen. Het algemene beeld is dat de mogelijkheden van de technologierijke ruimte niet optimaal gebruikt worden.

Uit deze rapporten haal ik een aantal gemeenschappelijke aanbevelingen :

• Ontwikkel een visie, maak beleid en maak budget vrij

Maak in roostersysteem duidelijk wat de kenmerken van de ruimtes zijn en waar ze voor bedoeld zijn zodat ze niet voor andere doeleinden worden geboekt.

Gebruik duidelijke uniforme herkenbare benamingen voor deze ruimtes.

• Betrek studenten en onderwijspioniers

Deze ruimtes worden voor studenten ontwikkeld, betrek ze dan ook. Waar studenten betrokken worden, worden ruimtes ook buiten onderwijstijd gebruikt.

Er vinden vast al kleinschalige initiatieven plaats, betrek,  waardeer en faciliteer deze pioniers zodat zij hun experimenten kunnen voortzetten en uitbouwen.

• Begeleid en train docenten

Onderwijs geven in een technologierijke onderwijsruimte vraagt andere vaardigheden dan onderwijs geven in een traditionele onderwijsruimte. Docenten hebben tijd nodig om activerende werkvormen te ontwikkelen die aansluiten bij technologische mogelijkheden.  Ze zouden daarom regelmatig begeleid en ondersteund in zo’n onderwijsruimte werkcolleges moeten verzorgen zodat ze vertrouwd raken met de (technologische) mogelijkheden.

Technologiearme learning space

Een technologierijke learning space is niet per se noodzakelijk voor activerende didactiek: een fysieke leeromgeving met flexibel meubilair biedt al veel mogelijkheden om activerende werkvormen in te zetten. Ook bij een technologiearme omgeving is onderwijskundige ondersteuning wenselijk bij inrichting en gebruik ervan. Bij actief leren hebben we het over begrippen als ‘participatie’, ‘betrokkenheid’ en ‘reflectie’. Het gaat om een didactische benadering van de docent gericht op het actief betrekken van studenten bij het eigen leerproces. Ook hierbij, zo toont het onderzoek van Bierman is ondersteuning van docenten nodig. Dan gaat het met name over

• kennis van groepsvorming en het kunnen geven van feedback op het proces van groepsdynamiek;
• het kunnen variëren in werkvormen, er is meer dan de meerkeuzevraagoptie;
• het stimuleren van reflectie, het geven en krijgen van gerichte feedback is een goede manier om reflecteren te stimuleren.

Hoewel ik graag zou willen experimenteren met robots, VR/AR en grote virtual classrooms 🙂 mijn primaire focus ligt bij actief leren. Samen met collega’s werk ik momenteel aan de verbinding tussen de wijze lessen over effectieve didactiek van Dominique Sluijsmans cs en de mogelijkheden van de digitale leeromgeving van Zuyd. Hoe geweldig zou het zijn om hier ook de fysieke leeromgeving, de active learning spaces van Zuyd bij te betrekken?