Gelezen: Wijze lessen

Het boek ‘Wijze lessen: 12 bouwstenen voor effectieve didactiek’ is een publicatie van onderwijsonderzoekers van Open Universiteit en Zuyd Hogeschool.  Het boek is online beschikbaar via wijzelessen.nu

Het boek telt 208 pagina’s en is prachtig vormgegeven. Fijne bladspiegel, hier en daar is in de kantlijn een begrip uitgelicht die in de tekst wordt toegelicht of als het meer toelichting behoeft in een kader geplaatst. Taalgebruik is prettig, het is alsof de auteurs je persoonlijk meenemen en vertellen wat ze weten. Een goede afwisseling tussen woord en beeld (bouwsteen 4). Herkenbare icoontjes. En per bouwsteen een duidelijke, uniforme structuur (bouwsteen 2):

• samenvatting
• met de bouwsteen aan de slag
• wat onderzoek ons vertelt
• recht uit de klas, met praktijkvoorbeelden
• even reflecteren, met een aantal vragen
• nieuwsgierig naar meer? mbv qr-codes wordt verwezen naar extra bronnen
• wetenschappelijke bronnen, in overzichtelijke tabel

Elke beschrijving van een bouwsteen gaat vooraf door een passende, inspirerende citaat.
Ik vond het ook prettig dat het boek geen voetnoten heeft maar gewoon verwijzingen naar de literatuurlijst.

Context

Het boek is geschreven voor iedere onderwijsprofessional. Echter, de praktijkvoorbeelden komen voornamelijk uit het voortgezet onderwijs. Het zal daardoor voor leerkrachten uit het VO meer herkenbaar zijn dan voor HO docenten. Van onze studenten mag meer zelfstandigheid en minder sturing verwacht worden (*imho*) dan in het boek beschreven.

De kunst van het leraar zijn is het hebben van een goed gevulde gereedschapskist aan werkvormen die je kunt gebruiken in jouw eigen onderwijscontext zodat het werkt voor jouw leerlingen. (p.7)

De auteurs beginnen het boek met het beschrijven van 5 inzichten die gebaseerd zijn op bevindingen uit de cognitieve psychologie en lerareneffectiviteitsstudies. Dit heeft als gevolg dat sommige wetenschapsgebieden buiten de scope van het boek vallen. Op p. 21 wordt terecht het belang van pedagogisch-didactische kennis genoemd, die in het boek verder niet beschreven wordt. Daarom vind ik het jammer dat niet even is gewezen op het belang van digitale didactiek. Bij een goed gevulde gereedschapskist hoort inmiddels toch ook wel de kennis die een docent nodig heeft om ict te integreren in zijn onderwijs? De auteurs hadden even kunnen verwijzen naar TPACK, the Technological Pedagogical Content Knowledge Framework van Matthew Koehler en Punya Mishra [bron] om hiermee het belang van digitale didactiek aan te geven.

Ik had het hoofdstuk ‘hoe gebruik je dit boek’ opgenomen in de inhoudsopgave, of eerder in het boek geplaatst. Als informatieprofessional ben ik gewend eerst inleiding /de bedoeling en de bronnen te scannen. Het was even zoeken.

De vijf inzichten die de auteurs als wetenschappelijke basis gebruiken voor de twaalf bouwstenen :

1. het werkgeheugen heeft een beperkte capaciteit
2. de expert denkt anders dan de beginner
3. generieke vaardigheden aanleren: het doel is niet altijd het middel
4. leren is niet helemaal hetzelfde als presteren
5. wat de meeste effectieve leraren doen is … gewoon goed lesgeven

Bouwstenen

1. Activeer relevante voorkennis
2. Geef duidelijke, gestructureerde en uitdagende instructie
3. Geef voorbeelden
4. Combineer woord en beeld
5. Laat leerstof actief verwerken
6. Achterhaal of iedereen het begrepen heeft
7. Ondersteun bij moeilijke opdrachten
8. Spreid oefening met leerstof in de tijd
9. Zorg voor afwisseling in oefentypes
10. Gebruik toetsing als leer- en oefenstrategie
11. Geef feedback die aan het denken zet
12. Leer je studenten effectief leren

De rode draad van de 12 bouwstenen is het stimuleren van het langetermijnleren. Dat doe je niet door maar één bouwsteen in te zetten. Het is ook niet een kwestie van stapelen. Je moet kijken naar je eigen context, zoals auteurs ook benadrukken, maar ook kritisch kijken naar je eigen functioneren. De docent als reflective practitioner! Ik vond het erg prettig dat de auteurs ook vanuit de ene bouwsteen naar de andere verwezen, zodat de samenhang tussen de bouwstenen duidelijk wordt.

De docent kan met deze bouwstenen de student ook ondersteunen bij het goed studeren. Het is dan ook niet vreemd dat de bouwstenen (logischerwijs) ook doen denken aan de zes studiemethoden die bewezen effectief zijn: Spaced Practice (spreid je studeermomenten in de tijd); Retrieval Practice (actief ophalen van informatie); Verwerking (leg ideeën uit en beschrijf ze met veel details); Interleaving (wissel onderwerpen af tijdens het studeren); Concrete Voorbeelden (gebruik specifieke voorbeelden om abstracte ideeën te begrijpen); Dual Coding (combineer woord en beeld).

Effectief

Effectieve didactiek, effectieve leraren, effectieve lessen, effectieve instructie, effectief onderwijs, ….. Het woord effectief komt veelvuldig voor in het boek. Voor mij een irritatiepuntje. In het onderwijs moet alles resultaatgericht, waarbij begrippen als ‘effectief’ en ‘efficiënt’ gebruikt worden. Voor mij zijn dit economische begrippen en relateer ik aan het rendementsdenken in het onderwijs. Dat is zeker niet wat de auteurs bedoelen. Zij hebben het natuurlijk over didactiek dat effect heeft.

Actief leren

Actief leren is meer dan ‘bezig zijn’ (p.102). Wat het dan wel is? Ik las een mooie omschrijving waar actief leren wordt beschreven als een vorm van leren waarbij studenten volwaardig betrokken zijn bij het leerproces, het verwerken van de informatie en bovendien verantwoordelijk zijn voor het resultaat. Docenten kunnen dit leren stimuleren met activerende werkvormen. En voor mij, als technologie-ondersteund leren professional, kan (of ‘moet’) dit zeker ook met behulp van leertechnologie. Zoals al eerder gezegd wordt in het boek nauwelijk aandacht geschonken aan leertechnologie. Video, Kahoot, Mentimeter, AR/VR worden zijdelings genoemd. De bouwstenen zijn goed te vertalen naar digitale didactiek en de hele praktische ‘recht uit de klas’-tips kunnen ook in een digitale leeromgeving toepast worden.

Een aanrader!

Eerder gepubliceerd op 2beJAMmed 26 september 2019